κρυπτόγαμα

Όρος που αποδίδεται σε φυτά που αναπαράγονται με σπόρια και όχι με σπέρματα. Ο όρος εμφανίστηκε κατά τον 19ο αι., για να χαρακτηρίσει φυτά των οποίων τα όργανα αναπαραγωγής δεν ήταν εμφανή, σε αντίθεση με τα φυτά που παράγουν σπέρματα, όπου η φυλετική αναπαραγωγή είναι εμφανής και για τον λόγο αυτό τα τελευταία χαρακτηρίζονται ως φανερόγαμα. Στα κ. περιλαμβάνονται τα αθροίσματα των φυκών, των μυκήτων, των λειχήνων, των βρυοφύτων και των πτεριδόφυτων, φυτά δηλαδή με διαφορετική εξωτερική μορφολογία, μικροσκοπικά ή μεγάλα, αυτότροφα ή όχι, χαρακτηριζόμενα κυρίως από την έλλειψη ανθών, τα οποία, αντίθετα, υπάρχουν πάντοτε στα σπερματόφυτα ή φανερόγαμα. Τα κ. αποτελούσαν μια κλάση –την 24η και τελευταία– στο σύστημα ταξινόμησης φυτών του Λινναίου. Η σύγχρονη όμως συστηματική βοτανική χώρισε τη μεγάλη ομάδα των κ. σε 11 υποδιαιρέσεις και συγκεκριμένα στα: χρυσόφυτα (chrysophyta), που είναι κίτρινα μικροσκοπικά φύκη· ευγλενόφυτα (euglenophyta), πράσινα μικροσκοπικά φύκη που κινούνται με ένα μαστίγιο· πυρρόφυτα (pyrrophyta), μικροσκοπικά κινούμενα φύκη, εφοδιασμένα με περίβλημα, αποτελούμενο από συγκολλημένες πλάκες· βακιλλαριόφυτα (bacillariophyta) ή διάτομα, μικροσκοπικά φύκη με πυριτικό κέλυφος, σχηματισμένο από δύο βαλβίδες· φαιόφυτα (phaeophyta) ή φαιοφύκη, καστανόχρωμα φύκη· ροδόφυτα (rhodophyta) ή ροδοφύκη, κόκκινα φύκη· χλωρόφυτα (chlorophyta) ή χλωροφύκη, πράσινα φύκη· μυξόφυτα (myxophyta) ή μυξομύκητες, κατώτεροι μύκητες με σώμα που σχηματίζεται από τη συσσώρευση ή τη συγχώνευση μυξαμοιβάδων· ευμυκητόφυτα (eumycetophyta) ή ευμύκητες, μύκητες που ανήκουν σε διάφορες κλάσεις και σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται οι δευτερομύκητες ή ατελείς μύκητες και, κατά μία έννοια, οι λειχήνες (συμβίωση μυκήτων και λειχήνων)· βρυόφυτα (bryophyta), φυτά με χαρακτηριστικά ενδιάμεσα μεταξύ φυκών και ανώτερων φυτών· πτεριδόφυτα (pteridophyta), τα πιο απλά τραχεόφυτα, ιδιαίτερα άφθονα κατά το παρελθόν. Οι πρώτες εννιά υποδιαιρέσεις σχηματίζουν την ομάδα των θαλλοφύτων, δηλαδή των κ. με θαλλώδη βλαστό ή σώμα από ενώσεις κυττάρων, περισσότερο ή λιγότερο οργανωμένων σε ομοιογενείς μάζες, ελασματοειδείς ή κατ’ άξονα, χωρίς κεντρικό αξονικό κορμό και περιφερειακά φύλλα και χωρίς σύστημα αγωγού από ηθμαγγειώδεις δεσμίδες. Η 10η και η 11η υποδιαίρεση συγκροτούν το άθροισμα των αρχεγονιατών κ., δηλαδή φυτών που εμφανίζουν εναλλαγή γενεών, με τη διαδοχική εναλλαγή μιας γαμετοφυτικής φάσης (γαμετόφυτο, με εγγενή όργανα πολλαπλασιασμού τα άρρενα ανθηρίδια και τα θήλεα αρχεγόνια, τα οποία σχηματίζουν τους γαμέτες) και μιας σποριοφυτικής φάσης (σποριόφυτο, το οποίο διαθέτει κατάλληλα όργανα για τον σχηματισμό σπορίων μετά τη γονιμοποίηση του ωοκυττάρου –θηλυκού γαμέτη– από ένα ανθηροζωίδιο – αρσενικού γαμέτη). Τέλος, η 11η υποδιαίρεση κατατάσσεται στα αγγειόσπερμα κ., γιατί σε αυτά υπάρχει πραγματικό φυτικό σώμα, αποτελούμενο από ρίζα, βλαστό και φύλλα, με σαφώς διαφοροποιημένους αγωγούς ιστούς (αγγεία), παρόμοιους με τους αντίστοιχους ιστούς των φανερόγαμων ή σπερματοφύτων, δηλαδή των φυτών που φέρουν άνθη, τα οποία αποτελούν την ανώτατη βαθμίδα εξέλιξης του φυτικού βασιλείου. Τα κ. περιλαμβάνουν συνεπώς φυτά, τα οποία, επειδή στερούνται ανθών, δεν σχηματίζουν πραγματικούς καρπούς και σπόρους με την κλασική έννοια των όρων. Αναπαράγονται με σπόρια, τα οποία προέρχονται είτε από μια εγγενή διαδικασία (όπως σε πολλά φύκη και μύκητες, στα φυλλόβρυα και ηπατικά βρυόφυτα και στα πτεριδόφυτα) είτε από μια αγενή διαίρεση ειδικών κυττάρων, χωρίς τη μεσολάβηση των γενών, όπως συμβαίνει με τα κονίδια των ατελών μυκήτων ή δευτερομυκήτων, όπως είναι οι μύκητες που προκαλούν τη μούχλα στα πορτοκάλια. Στα κ. δεν περιλαμβάνονται συνήθως οι μονοκύτταροι οργανισμοί, οι οποίοι ταξινομούνται στα σχιζόφυτα (schizophyta) ή βακτηριόφυτα (bacteriophyta) και στα κυανόφυτα (cyanophyta), καθώς και στα γλαυκόφυτα (glaucophyta), οι οποίοι συνιστούν το άθροισμα των πρωτοφύτων. Μια φτέρη του γένους Pteridium. Φύκος του γένους Padina, ιθαγενές της Μεσογείου. Ο μήκυτας Coriolus versicolor. Ένας λειχήνας του είδους Xanthoria parietina.

* * *

τα

βλ. κρυπτόγαμος.